توضیحات

جوش شیرین یا بی کربنات سدیم sodium bicarbonate چیست؟ سدیم بی کربنات (نام IUPAC :سدیم هیدروژن کربنات) که معمولاً به عنوان جوش شیرین یا بی کربنات سودا نیز شناخته می‌شود، یک ترکیب شیمیایی با فرمول NaHCO_۳ است. این ترکیب، یک نمک معدنی است که از کاتیون سدیم (Na⁺) و آنیون بی کربنات (HCO_۳^–) تشکیل شده است.

جوش شیرین یک جامد سفید رنگ با ظاهر بلوری است اما اغلب به صورت یک پودر با دانه‌بندی ریز، به فروش می‌رسد. جوش شیرین، کمی شور مزه بوده و خاصیت نسبتاً قلیایی دارد. ترکیب معدنی حاوی این نمک در چشمه‌های آب شور و چشمه‌های معدنی یافت می‌شود. سدیم هیدروژن کربنات یا سدیم بی کربنات یکی از نمک های سدیم در ترکیب با کربنیک اسید (H₂CO₃) می باشد، به این صورت که یک هیدروژن اسیدی در آن با سدیم جایگزین شده است. بی کربنات سریم بدون بو، بدون مزه، دارای خاصیت بازی، جاذب رطوبت و بوگیر است. این ماده به صورت پودر سفید رنگ یا کریستالی می باشد.

نگاهی به تاریخچه جوش شیرین

جوش شیرین چیست؟ در سال ۱۷۹۱، شیمیدان فرانسوی به نام “نیکلاس لبلانک” توانست برای اولین بار، کربنات سدیم را تولید کند که به آن خاکستر سودا نیز می گویند. در سال ۱۸۴۶، دو نانوای آمریکایی، “جان دوایت” و “آستین چرچ”، اولین کارخانه تولید جوش شیرین از کربنات سدیم و دی اکسید کربن را در آمریکا تأسیس کردند.

بی کربنات سدیم توسط فردی به نام Rudyard Kipling در دهه ۱۸۰۰ معرفی شد؛ یک ترکیب که می‌توانست در ماهیگیری تجاری استفاده شود تا از خراب شدن ماهی تازه صید شده جلوگیری کند. این کاربرد، گسترده‌ترین موارد استفاده از سدیم بی کربنات در آن زمان بود.

در سال ۱۹۱۹، یک سناتور آمریکایی اعلام کرد که جوش شیرین می‌تواند آنفولانزای اسپانیایی را درمان کند! برخی از مطالعات آن زمان نشان داد که جوش شیرین چیست و چه اثرات درمانی برای بیماری‌هایی نظیر آنفولانزا دارد.

انواع جوش شیرین

پودر جوش شیرین
جوش شیرین خردشده
جوش شیرین صنعتی
جوش شیرین خوراکی

مشخصات فیزیکی و شیمیایی جوش شیرین، سدیم بی کربنات

نام ترکیب
IUPAC نام گذاری سدیم هیدروژن کربناتSodium hydrogen carbonate/
نام‌های دیگر: جوش شیرین نانوایی- بی کَرب- بی کربنات سودا- ناکولیت
ویژگی‌ها و خواص
NaHCO3		فرمول شیمیایی
۸۴.۰۰۶۶ g mol⁻^۱		جرم مولی
کریستال‌های سفید		شکل ظاهری
بدون بو		بو
۲.۲۰ g/cm^۳		دانسیته
تجزیه به سدیم کربنات از دمای ۵۰ درجه سانتی گراد		نقطه ذوب
۶۹ g/L (0 °C) ۹۶ g/L (20 °C) ۱۶۵ g/L (60 °C)		حلالیت در آب
۰.۰۲ wt% استون ۲.۱۳ wt% متانول -در۲۲ °C نامحلول در اتانول		حلالیت در در سایر مایعات
ویژگی ساختاری
مونو کریستال		ساختار کریستالی

ترکیبات مرتبط
سدیم کربنات/Sodium carbonate		آنیون‌ها
آمونیوم بی کربنات/Ammonium bicarbonate پتاسیم بی کربنات/Potassium bicarbonate		کاتیون‌ها
سدیم بی سولفات/Sodium bisulfate Sodium hydrogen phosphate/سدیم هیدروژن فسفات		سایر

نام علمی جوش شیرین	سدیم بی کربنات
فرمول شیمیایی جوش شیرین	NaHCO3
درصد خلوص	حداقل 99 درصد
جرم مولکولی	84 گرم بر مول
دانسیته	2.20 گرم بر سانتی متر مکعب
دمای ذوب	50 درجه سانتی گراد
دمای جوش	851 درجه سانتی گراد
شکل ظاهری	کریستال سفید
حلالیت	کاملا محلول در آب و نامحلول در اتانول
مقدار سدیم کلرید	حداکثر 0.01
(1 درصد) PH	8.78
(5 درصد) PH	8.52
نیتروژن	0.017 درصد
سدیم	27.2 درصد
مقدار سرب	2.3 میلی گرم بر کیلوگرم
مقدار آهن	کمتر از 1 میلی گرم بر کیلوگرم
مقدار سدیم	26.4 میلی گرم بر کیلوگرم
مقدار آرسنیک	0.018 میلی گرم بر کیلوگرم
مقدار خاکستر	64.15 درصد

تفاوت جوش شیرین صنعتی و خوراکی

هر دو نوع جوش شیرین صنعتی و خوراکی به عنوان عامل تمیز کننده و ضد عفونی کننده خانگی هم استفاده می شوند. اما لازم است بدانید از جوش شیرین صنعتی در پخت و پز نمی توان استفاده کرد زیرا قوی تر می باشد و فقط به منظور لکه زدایی، شستشو دهنده و عامل تمیز کننده سطوح مختلف کاربرد دارد. یکی از راه های تشخیص جوش شیرین خوراکی از نوع صنعتی آن دقت به عبارت Food Grade (فود گرید) درج شده بر روی بسته بندی ها می باشد. جوش شیرین خوراکی از 100 درصد بی کربنات سدیم ولی جوش شیرین صنعتی از 100 درصد کربنات سدیم تشکیل شده و همچنین جوش شیرین صنعتی نرم تر است.

کاربرد جوش شیرین

در این قسمت برخی از کاربردهای جوش شیرین را بررسی خواهیم کرد.

کاربرد بی کربنات سدیم در صنایع غذایی

کاربرد جوش شیرین در غذا و آشپزی عبارتند از:

استفاده از آن در خمیر کیک و نان که سبب پف کردن می شود.
ترد کردن گوشت و مرغ
حذف بو و مزه سرکه
جلوگیری از دلمه شدن شیر
حفط رنگ گل کلم و گرفتن بوی آن
تمیز کردن میوه و سبزیجات و از بین بردن آفت کش ها

کاربرد بی کربنات سدیم در دام و طیور

پیشگیری از بیماری آسیت در طیور
بهبود رشد و افزایش ضریب تبدیل
کاهش اثرات منفی استرس گرمایی و گروهی
بهبود کیفیت و تولید و افزایش ضخامت پوسته تخم مرغ
بهبود کیفی و کمی شیر تولیدی در انواع دام
کمک در رفع عارضه اسیدوز متابولیک
حفظ تعادل اسید-باز و جلوگیری از تغییرات شدید pH
کمک به روند هضم غذا در دستگاه گوارش
بهبود ضریب تبدیل و افزایش رشد
کمک برای درمان نفخ در دام (اسهال دامی)
به عنوان منبع بی کربنات مصرفی در جیره گاوهای شیرده
به عنوان منبع سدیم بدون کلراید مورد استفاده در جیره طیور

کاربرد بی کربنات سدیم در تمیزکاری و ضدعفونی کننده ها

جهت تمیز کردن سطوح کثیف و سطوح زنگ زده
جهت تمیز کردن ظروف به ویژه برای از بین لکه های چای و قهوه
جهت رفع بوهای زننده و نامطبوع فرش، مبلمان، تشک و سایر لکه ها
خوشبو کننده هوا و از بین برنده لکه
عامل تمیز کنندگی، لکه زدایی و سفید کردن لباس ها
پاک کننده سطوح مختلف همچون دستشویی و کف حمام
باز کننده لوله های گرفته سینک ظرفشویی

کاربرد بی کربنات سدیم در کپسول های آتش نشانی

برای خاموش کردن آتش ;های کوچک ناشی از روغن یا جریان الکتریکی از سدیم بی کربنات استفاده می شود. حرارات ناشی از آتش باعث تجزیه حرارتی ماده و آزاد شدن دی اکسید کربن می شود. به همین دلیل برای خاموش کردن آتش سرخکن های عمیق نباید از آن استفاده کرد زیرا گاز تولید شده می تواند باعث پرتاب شدن ذرات روغن داغ به اطراف گردد.

کاربرد بی کربنات سدیم در خنثی سازی اسیدها و بازها

سدیم بی کربنات یک آمفوتر است و با اسیدها و بازها واکنش می دهد. این ماده به خوبی با اسیدها واکنش داده و دی اکسید کربن تولید می کند که برای خنثی سازی محلول های اسیدی ناخواسته و پاشیدن اسیدها در آزمایشگاه ها کاربرد دارد. رفتار اسیدی جوش شیرین به سبب وجود هیدروژن در ساختارش می باشد که به عنوان آزاد کننده در صنایع گوناگون کاربرد دارد.

کاربرد بی کربنات سدیم در دارویی و درمان (کاربرد جوش شیرین در پزشکی)

برای درمان هایپرکالمی (افزایش سطح پتاسیم خون)
برای درمان اوردوز همراه آسپرین
برای درمان اوردوز داروهای ضد افسردگی
برای کاهش درد گازگرفتگی نیش برخی حشرات و کاهش ورم
جهت افزودن به ترکیب بی حس کننده های موضعی (عامل موثر در افزایش سرعت شروع اثرات آنها)
استفاده از جوش شیرین برای معده: کاربرد برای مشکلات معده و سوزش سر معده از طریق خنثی سازی اسید معده ناشی از استرس، پرخوری و خوردن ادویه زیاد
جهت آندوسکوپی به صورت خوراکی تجویز می شود.
درمان آفت دهانی
درمان خارش پوست ناشی از نیش حشرات و همچنین آفتاب سوختگی
دارای خواص ضد التهابی در درمان آکنه
موثر در درمان بیماری های پوستی همچون جوش سر سیاه یا درمان بثورات گرمایی
کاهش پیشرفت بیماری های مزمن کلیوی (CKD)
موثر در درمان های شیمی درمانی جهت بهبود فرآیند سرطان بر اساس افزایش pH تومورهای اسیدی و کاهش گسترش آنها
در بهداشت چشم به منظور درمان بلفاریت
موثر در درمان نقرس با کاهش اسید اوریک در بدن
موثر در رفع سوزش ادرار از طریق کاهش اسیدیته ادرار و بهبود عفونت های مجاری ادراری (UTI)
به منظور رفع گلو درد
تسکین دهنده علائم مسمومیت و موثر در دفع سموم ناشی از آن

همچنین از دیگر کاربردهای جوش شیرین می توان به موارد زیر اشاره نمود:

نرم کننده لباس
دفع آفات باغچه، نابود کردن علف هرز و کنترل آفات
از بین بردن حشرات
آرایشی بهداشتی
کاربرد در خمیر دندان های حاوی جوش شیرین، خاصیت سفید کنندگی
در ساخت دهان شویه، با خاصیت ضد باکتری و ضد میکروبی و عامل خوشبو کنندگی دهان
تمیز کردن مایکروویو، اجاق گاز و سطوح مختلف از طریق مخلوط جوش شیرین، سرکه و آب جوش
رفع بوی یخچال
پاک کننده ماهی تابه و قابلمه
رفع کننده بوی بد کفش
افزایش pH
نساجی و چرم
صنعت رنگرزی و چاپ پارچه
بازدارنده مواد منفجره
خنثی سازی اثرات گاز اشک آور
خنثی کننده بوهای نامطبوع
صنعت دباغی
به منظور براق کردن زیورآلات و جواهرات همچون نقره جات
صنعت پلیمر به عنوان عامل کاتالیزوری و تصفیه کننده در فرآیند تولید پلیمرها و پلاستیک
کاربرد جوش شیرین در داروسازی از جمله قرص های جوشان
به عنوان عامل فوم ساز در فرآیند تولید لاستیک و پلاستیک
تولید پودرهای اطفاء حریق
کاربرد جوش شیرین در کشاورزی به عنوان عامل کاهش دهنده رشد قارچ ها
به عنوان لایه بردار در محصولات آرایشی و بهداشتی جهت لایه برداری و نرم کردن پوست
بهبود عملکرد ورزشکاران از طریق خنثی سازی اسید بدن و کاهش خستگی ناشی از آن
به منظور از بین بردن حشرات همچون سوسک و مورچه ها

جوش شیرین برای اعصاب:

جوش شیرین برای اعصاب موثر است. بی کربنات سدیم حاوی مقادیر بالایی از سدیم می باشد که این ماده برای عملکرد ماهیچه ها و اعصاب در دوز های مشخص بسیار مفید است.

MSDS جوش شیرین

بلعیدن بی کربنات سودا مضر نیست مگر این که به مقدار زیاد مصرف شود. استنشاق این ماده می تواند موجب سوزش بینی یا گلو شود. در اثر تماس با پوست های حساس ممکن است باعث خارش یا سوزش پوست شود. جوش شیرین اگر با چشم تماس پیدا کند موجب سوزش و سرخی در چشم شده و استفاده از آن در همه نوع نان و شیرینی مضر است.

قابل توجه است افرادی که ناراحتی معده دارند نباید از نان های پخته شده توسط جوش شیرین و یا فرآورده های حاوی این ترکیب استفاده کنند.

بی کربنات سدیم

لوله بازکن

آب ژاول

آب مقطر

اسید کلریدریک

اشتراک گذاری